Çelik dünyadaki metaller arasında en geri dönüştürülebilir olanlardan bir tanesidir. Paslanmaz çelikler de bu kategoriye girdiği için geri dönüştürülmeleri oldukça kolaydır. Dolayısıyla bu yazımızın başlığına verilebilecek cevap kesinlikle “Evet”dir. Çelik paslanmaz olsun yada olmasın en az fire oranıyla geri dönüştürülebilir. Amerika’nın demir çelik alanında söz sahibi kuruluşlarından bir tanesi olan Amerikan Demir ve Çelik Enstitüsüne göre dünya çapındaki çelik üretiminin %40’ı geri dönüştürülmüş çelikten yapılmaktadır.
Paslanmaz çelik de diğer metal türlerinde olduğu gibi özelliğinde herhangi bir kayıp yada bozulma olmadan tekrar tekrar geri dönüştürülebilirler. Örnek vermek gerekirse, yıkılan bir binanın paslanmaz çelikten yapılmış bir yangın merdiveni ya da balkon korkulukları bina enkazından çıkarılarak geri dönüşüm tesislerinde gerekli işlemler yapıldıktan sonra araç jantı olarak üretilebilir. Geri dönüşümden bir janta sahip bir araç kaza yaparak kullanılamaz bir hale geldiğinde oldukça zarar görmüş bu jantlar tekrar geri dönüşüm tesisine gönderilerek başka bir ürünün üretiminde kullanılabilir. Dolayısıyla hem dünya ekonomisine hem de çevreye dost ürün olan paslanmaz çelik istenildiği kadar geri dönüştürülebilir.
Dünya genelinde her yıl 400 milyon ton metalin geri dönüştürülmesine en çok katkı sağlayan malzemelerden bir tanesi kuşkusuz kullanılamayacak halde olan ve geri dönüşüme gönderilen çeliktir. Çeliğin geri dönüşüm için çok yaygın bir madde olmasının en büyük sebebi geri dönüştürüldüğü anda özelliğinden ve ağırlığından çok şey kaybetmemesidir.
Bu geri dönüştürülen diğer malzemelere bakıldığında geri kazanım için çok büyük bir avantajdır. Örneğin kağıt da geri dönüştürülebilir bir malzemedir ancak kağıt geri dönüştürüldüğünde ya düşük kaliteli bir kağıt elde edilir ya da tuvalet kağıdı, kağıt havlu gibi ürünler elde edilir. Çelikte durum böyle değildir. Toplanılan atık çelikler geri dönüşüm işlemlerinden geçirildiğinde yine aynı özelliklere sahip metal madde elde edilir.
“Paslanmaz çelik geri dönüştürülebilir mi?” sorusunu cevapladıktan sonra bu işlemin nasıl yapıldığından da bahsetmekte fayda var. Paslanmaz çelik iki farklı şekilde geri dönüştürülebilir. Bunlardan bir tanesi tamir etme yöntemi iken bir diğeri de büyük miktarlar halinde geri dönüşüm tesislerinde gönderilerek çeliğin geri dönüştürülebilmesidir.
Doğal kaynakların tasarruflu kullanılmasına büyük katkı sağlayan geri dönüşüm sayesinde hem çevresel sorunlar azaltılmış olur hem de ekonomiye büyük oranda katkı sağlanır. Çelik, geri dönüşüm pazarında hem kullanım alanı olarak hem de tonaj olarak büyük bir paya sahiptir.
Hemen hemen her türlü çelik ya da paslanmaz çelik malzeme veya eşya geri dönüşüme gönderilebilir. Paslanmaz çeliğin geri dönüştürülmesinde tonaj olarak çok fazla paya sahip olan alan ise hurda motorlu araçlardır. Başta otomobil olmak üzere motorlu araçların üretiminin hepsinde yüksek ağırlıklarda paslanmaz çelik kullanılır. Araçların motorunda, kaportasında ve jantlarında paslanmaz çelik tercih edilir.
Geri dönüşümde kullanılan çeliğin elde edildiği diğer tonajlı alanlar ise yıkılan prefabrik yapılar, metro hatları, kullanılamayacak kadar eski ve hurdaya ayrılmış gemiler, tarım makineleri ve diğer küçük tonajlı gündelik hayatta kullanılıp atılan çelik ürünlerdir. Son tüketicinin kullandığı küçük tonajlı çelik ürünlere tıraş bıçakları, jiletler ve toplu iğneler örnek olarak verilebilir.
Bu yöntem sadece paslanmaz çeliğin geri dönüştürülmesi işlemi için değil her türlü parçanın geri dönüştürülmesi için kullanılan bir yöntemdir. Çelik geri dönüştürülebilir özelliği yüksek olan bir madde olduğu için tamir edilerek de kullanılmaya imkan sağlayan bir malzemedir. Örneğin araçların jantları paslanmaz çelikten üretilir. Herhangi bir kazadan dolayı aracın jantlarında hasarlar meydana gelmiş olabilir. Eğer bu hasarlar çok büyük olmayıp ufak çaplı ama sağlıklı bir şekilde kullanımına engel olabilecek hasarlarsa tamir edilerek yine aynı amaçla kullanılması mümkündür. Tamir etme ile geri dönüştürme işlemi miktarı az olan parçalara uygulanabilecek bir yöntemdir. Yani her bir hasarlı çelik parçasının tek tek tamir edilmesi gerekir. Hasarın tamir edilebilirlik derecesine göre de uygulanacak tamir işçiliği farklılık gösterebilir. Diğer bir ifadeyle tamir ile geri dönüştürme işlemi endüstriyel geri dönüştürme değildir. Peki çeliğin endüstriyel anlamda geri dönüştürülmesi nasıl yapılır? Bu geri dönüşüm şekli geri dönüşüm tesislerindeki geri kazanım işlemlerine verilen bir diğer isimdir.
Endüstriyel hurda çeşitleri arasında en değerli ve en az fire veren malzemelerden bir tanesi paslanmaz çeliktir. Paslanmaz çelik geri dönüştürüldüğü takdirde %95 gibi bir oranla geri kazanımı mümkündür. Geri dönüşüm tesislerinde hurda çeliğin tekrar ham hale getirilerek başka ürünlerin üretimine kullanıma hazır hale getirilmesi işlemi yapılır. Ancak bu işlem hurda çeliğin toplanmasından eritilmesine kadar bazı adımlardan geçer. Bu adamların gerçekleştirildiği ünitelerde o işleme özel makineler kullanılmaktadır.
Çeliğin geri dönüştürülmesi ilk olarak toplanmasıyla başlar. Hurda toplayıcıları sanayi bölgelerinde fabrikalarda, inşaatlarda ve şehirlerin ilgili faaliyet alanlarında gurda çelikleri toplarlar. Toplanan çelik materyal geri dönüşüm tesislerine getirilir. Hurda toplayıcıları birçok metalde olduğu gibi çeliği de pres makinesinde ezip hacmini küçülterek tesislere götürür. Böylece nakliyeyi daha ekonomik hale getirmiş olurlar. Örneğin hacmini küçültmeden konulan metaller bir kamyonu 3-4 tona gelip doldururken, hacmi küçültülmüş metaller iki katına kadar ağırlıklara ulaşabilirler. Yani hacim küçültmenin amacı daha az araçla daha çok yük taşımaktır.
Geri dönüşüm tesisine getirilen çelik parçalar ilk olarak olarak sınıflandırılır. Bu sınıflandırma çeliğin direk metallerden ayrılması işlemidir. Sınıflandırılan çelikler kırılma işlemine tabii tutulur. Çelikten üretilen birbirinden farklı olan çelik atıklar farklı boyut ve şekillerdedir. Özellikle büyük boyutlu çelik parçaların bir sonraki işlem için küçük parçalarda olması gerekir. Kırma işi yüksek kapasiteleri pres ve merdanelerle yapılır. Kırılan çelik parçalar daha sonra parçalama aşamasında çok daha küçük parçalara ayrılır. Yine bu aşamada bir sonraki aşamanın hazırlığı niteliğindedir. Bir sonraki aşama ise öğütme aşamasıdır. Öğütme aşamasında çelik artık iyice küçük parçalar haline getirilmiş olur. Bu ana adımların aralarında ise belli temizlik aşamaları yapılır. Öğütülen çelik parçaları presleme ve paketleme gibi işlemlerden sonra çeliği işleyecek çelik fabrikalarına gönderir yada kendisi eritip ham hale getirebilir.
Çeliğin geri dönüşümü ülkeye birçok katkı sağlayan sektörlerden bir tanesidir. Çünkü geri dönüşüm sayesinde hem çevre kirliliğinin büyük oranda önüne geçilirken hem de istihdam anlamında büyük imkanlar sağlamaktadır. Doğada bırakılacak olsa atık çelik yüzyıllar boyunca toprağın yada denizin altında kalarak oksitlenmeye sebep olacaktır. Ancak toplayıcısından işleyenine kadar milyonlarca kişi çeliğin geri dönüştürülmesinden para kazanacaktır. Ayrıca doğal kaynakların tüketilmemesi konusunda da çelik en verimli metallerden bir tanesidir.
Çeliğin geri dönüştürülmesiyle elde edilen yeni çelikten istenilen herhangi bir ürün rahatlıkla üretilebilir. Bunun belli bir standardı yoktur. Yani hurda bir arabanın jantlarından çelik profiller yapılamaz denilemez. Zaten dünyada çelik ürünlerin üretiminin %40’ında geri dönüştürülmüş çelikten üretilmesindeki en büyük etki budur.
Geri kazanılmış çelik ile hem gündelik hayatta kullanılan birçok eşyanın üretimi hem de ağır sanayide kullanılan makinelerin ve ekipmanların üretimi yapılabilir.
Atık paslanmaz çelik malzeme yeniden kullanım için bir takım geri dönüşüm işlemlerinden geçer. Bu işlemler sonrasında ağırlık bazında çelik en az kayıp veren malzemelerden bir tanesidir. Böyle olması onu geri dönüşüm sektöründeki işletmeler için vazgeçilmez kılar. Paslanmaz çeliğin geri dönüşüm sektörünün vazgeçilmezlerinden bir tanesi yapan bir diğer özelliği ise kullanım alanın çok geniş olmasıdır. Bu durum sayesinde hem atık çelik temini hem de geri kazanılan çeliğin nerede kullanılacağı sayesinde herhangi bir sıkıntı yaşanmaz.
Paslanmaz çeliğin geri dönüşüm sektöründeki yeri ve öneminin yanı sıra geri dönüşüm adımlarının neler olduğunu bilmek de önemlidir.
Toplama: Gerek metal atıkların gerekse kağıt ve plastik gibi diğer atıkların yeniden kullanım hikayeleri toplama işlemi ile başlar. Geri dönüşüm için toplama yapan kişilerin sürekli olarak çalıştıkları bazı kurumlar yada bölgeler vardır.
Sıralama: Çeliklerin toplanması genellikle diğer metallere birlikte yapılır. Dolayısıyla geri dönüşüm tesislerinde çeliğin diğer metallerden ayrılması gerekir ki bu ayırma işlemi sıralama ile başlar. Karışık metaller sıralanarak renk ve ağırlıklarına göre ayırma işlemine geçilir.
İşleme: Adından da anlaşılacağı üzere atıklar üzerinde parçalama işlemi yapılır. Atıkların küçük parçalara ayrılmasıyla eritme adımına hazırlık yapılır.
Eritme: İşletme adımında küçük parçalar haline getirilen metal büyük fırınlarda eritilir.
Arıtma: Elde edilecek olan geri dönüştürülmüş malzemenin kalitesinin yüksek olmasını sağlamak için her türü yabancı maddeden arındırılması işlemidir.
Katılaştırma: Arıtma adımından sonra malzeme soğutulmaya ve katılaşmaya bırakılır. Ayrıca bu aşamada malzemeye kullanışlılık açısından ilk şekli verilir. Bu şekiller genellikle çubuk şeklinde olur.
Taşıma: Geri dönüşümün son aşaması çubuk haline getirilen malzeme hammadde olarak kullanılacak tesise tercih edilen nakliye yöntemiyle taşınır. Malzemenin çubuk şeklinde olması ürünün taşınması için büyük kolaylık sağlar.